Devetnaestog maja 1992. godine sa Vijenca je počeo artiljerijski napad na Treštenicu. Linije odbrane uspješno su odolijevale svim nasrtajima agresorskih snaga, a 11. maja 1994. godine Vijenac je oslobođen.
Jedan od datuma koji je u mnogome promijenio tok historije u gradu rudara svakako je 19. maj 1992. godine. Tog dana, jedinice JNA koje su 13. aprila iste godine zaposjele kamenolom Vijenac počele su artiljerijski napad na Treštenicu.
Splet velikih događaja na prostoru Jugoslavije prethodio je dramatici i povijesnoj važnosti tog trenutka. Ukratko: slijedeći odluke Slovenije i Hrvatske, Bosna i Hercegovina se na referendumu od 1. marta 1992. godine, sa 63,6% glasova, odnosno sa više od dva miliona glasača, izjasnila za otcjepljenje od Jugoslavije. I to je bio okidač za početak otvorene agresije Jugoslavenske narodne armije i domaćih srpskih paravojnih jedinica na nezavisnu i međunarodno priznatu Republiku Bosnu i Hercegovinu.
Svi napori banovićkih pregovarača, koji su tih dana odlazili na Vijenac s namjerom da se sporovi riješe mirnim putem, pali su u vodu. Stoga je, paralelno sa stacioniranjem snaga JNA na ključnim i dominantnim tačkama i neskrivenim naoružavanjem domaćeg srpskog stanovništva, u ilegali tekao proces pripreme za odbranu od agresije.
Istog dana, kada je počela egresija sa Vijenca, oko ovog objekta počelo je fortifikacijsko uređivanje prednjeg kraja odbrane koje je obuhvatalo rejon odbrane Srnica – Krševac – Golići – Brezova Glavica – Borovac, do rijeke Turije, a po dubini Tulovići.
Sa ove kote, na kamenolomu visokom 619 metara, koja dominira desetinama kilometara ukrug, agresor je sljedeće dvije godine svakodnevno razornim projektilima velikog kalibra granatirao civilne objekte u gradu i selima u blizini, odnoseći pri tom nevine žrtve i uništavajući materijalna dobra.
Sve do 11. maja 1994. godine, kada su snage Drugog korpusa u vojnički briljantnoj akciji oslobodile Vijenac, odbrana grada bila je orijentirana ponajprije ka Vijencu, jer je on bio nekako najvidljiviji, najstrašniji, ali i najokrutniji. Upravo zbog stereotipa o neosvojivosti Vijenac je uvijek bio motiv i izazov najprije za usamljene avanturiste, potom za brojne diverzije, i na koncu, za ozbiljne napade koji su rezulturali oslobađanjem.
Oslobađanje Vijenca imalo je snagu prekretnice u odbrambenom ratu i prelazak jedinica Armije RBiH iz tzv. posadnih u ofanzivne formacije. Činjenica da je borbena moć branilaca bila vrlo slaba, da su naoružanje i oprema dolazili sporo (pozajmicama iz drugih jedinica, kupovinom, namjenskom proizvodnjom, a ponajviše zarobljavanjem od neprijatelja) daje jednu sasvim novu dimenziju odbrani grada a ovaj poduhvat stavlja u vojne udžbenike.
Vijenac je natopljen krvlju hrabrih branilaca Banovića. Kao metafora brutalne agresije Vijenac je teškim projektilima ubio brojne civile i rušio velika materijalna blaga duboko u zavjetrini rata. Nanio je veliko zlo našem gradu, ali Vijenac je istovremeno simbol ponosa i simbol jedne velike pobjede Armije Republike Bosne i Hercegovine.
Foto: arhiv CKI
